حجت الاسلام محمدرضا بام افکن محقق و پژوهشگر حوزوی و حجت الاسلام میثم فتحی؛ محقق و پژوهشگر حوزوی در سومین قسمت از ویژه برنامه «مصیر» که به مناسبت چهلمین سالگرد شهادت استاد مرتضی مطهری از شبکه چهار پخش می‌شود به گفت‌وگو درباره مساله حجاب پرداختند.

حجت الاسلام و المسلمین محمدرضا بام افکن، محقق و پژوهشگر حوزه، در یک برنامه تلویزیونی که در خصوص مساله حجاب و وضعیت آن در ایران بحث می‌شد، گفت: من عقیده دارم جامعه ما یک جامعه با حیاست، کما اینکه ما در جامعه افرادی را داریم که حجاب مناسبی نداشته اما حیا دارند و دوستدار عفاف هستند. بسیاری از افراد بدحجاب در ایران همان‌هایی هستند که در شب‌های احیا و مراسم عاشورا شرکت می‌کنند و بسیاری از آنها حتی با نظام نیز مشکلی ندارند؛ این افراد دشمن خدا و بی‌دین نیستند، به عقیده من مشکل این افراد یک سو تعبیر است. در کشورهای دیگر افرادی هستند که مسلمان می‌شوند و حجاب اختیاری را انتخاب می‌کنند، سختی‌ها و محدودیت‌های بسیاری را متحمل می‌شوند، اما دست از حجاب برنمی‌دارند. سوال من این است که اگر اندیشه آن فرد مسلمان شده در اندیشه افراد جامعه ما شکل بگیرد، آیا ما حجاب را در جامعه نمی‌بینیم؟

*کم‌کاری در حوزه اندیشه و اقناع اندیشه جوانان
وی ادامه داد: ما در بسیاری از زمینه‌ها کم کاری کرده‌ایم، در مواقعی نیز شبهاتی ایجاد می‌شود، دشمن رهزنی‌هایی می‌کند و در ظاهر جوانانی را با خود همراه می‌کند، اما ما در اعتکاف‌ها، تجمعات معنوی، راهیان نور و… این جوانان را همراه خود می‌بینیم. من ندیده‌ام که جوانان و دانشجویان ما با دین دشمن باشند. من عمده‌ترین مشکلی که می‌بینیم، کم کاری در حوزه اندیشه و اقناع اندیشه جوانان است.
وی با تاکید بر ابن مساله تصریح کرد: به بیان ساده‌تر وضعیت بد حجابی در ایران دلالت بر بی‌دینی و بی‌حیایی افراد ندارد، بلکه ما وجوب را به خوبی درک نکرده‌ایم و به نوعی جوانان ما دچار سوء تعبیر شده‌اند، جوانان ما باید درک کنند که مساله حجاب و بسیاری از مسائل دینی لازمه لقا الله است و این تاکیدها به واسطه اهمیتی است که خدا برای او قائل شده‌است.
حجت‌الاسلام بام‌افکن با بیان اینکه جوانان ما بسیار متدین و دین دوست هستند گفت: مشکلات ما در این زمینه به مسائل فرهنگی و اجتماعی مربوط می‌شود.
در ادامه این نشست دکتر میثم فتحی، مدرس حوزه، محقق و پژوهشگر حوزه، در مورد مساله حجاب عنوان کرد: بشر باید بداند دامنه دانش‌هایش در عرصه هست و نیست است که ما به آنها دانش‌های کشفی می‌گوییم یا در عرصه دانش‌های بایدها و نبایدهاست. دانش نوع اول را کسی دخالتی ندارد و بشر آزاد است که آنها را به دست آورد؛ اما علو اعتباری که در عرصه بایدها و نبایدهاست، یا خود بشر باید به خودش بگوید یا خدا باید به او بگوید. وی افزود: عقل بشر برای بیرون کشیدن بایدها و نبایدهای اعتباری کافی نیست، همان طور که در تاریخ تفکر بشر چنین امری کاملا ملموس است. ما معتقدیم که بخش بایدها و نبایدها شامل اخلاق و فقه می‌شود؛ ما در فقه باید تابع باشیم، دلیل تابعیت ما خود یک دلیل عقلی است. احکام فقهی در عرصه فردی و اجتماعی مختلف هستند و یکی از احکام مطرح در عرصه اجتماعی، مساله حجاب است.
این استاد دانشگاه گفت: به عقیده من بخشی از شبهات موجود ناظر به پیش از مساله است، به این منظور که جایگاه علم فقه چیست؟ آیا این علم رهایی بخش بشر است با قبضه کننده وی؟ که ما به رهایی بخش بودن این علم باور داریم، به تعبیر شهید مطهری در کتاب آزادی معنوی “انسان از رقییت آزاد شود” و ما آزادی به معنای مطلق فلاسفه نداریم، آزادی یک مفهوم دارای تضاد است. اگر کسی تعریف آزادی را بخواهد ما در منطق تعریف را حد و رسم به معنای محدودیت می‌دانیم، از این رو تعریف آزادی می‌شود به محدودیت نامحدودیت و چون در مرتبه نظر نمی‌توان آن را تعریف کرد؛ در مرتبه عمل هم نیز قابل اجرا نیست.
وی افزود: در جامعه نظام به گونه‌ای نیست که یکی بگوید من برای خودم زندگی می‌کنم و بقیه نیز هر طور که می‌خواهند زندگی کنند، از همین رو دستورات دین نیز حامی چنین دیدگاهی نیست. اگر در آیه ۳۰ سوره مبارکه نور از حجاب را برای زنان لازم می‌داند، ابتدای آیه به مردان می‌فرماید که شما نگاه نکنید، هیچ کدام از این دو مورد نافی دیگری نیست، بلکه هر دو به یک امری موظف هستند.
فتحی با بیان اینکه در بخش اول شبهات باید در قالب فلسفه دین و کلام مطرح و رفع شود خاطرنشان کرد: دسته دیگری از شبهات به طور عمده ناظر بر شبهات درون دینی است، به عنوان مثال حجاب در کجای قرآن آمده؟ آیا زمان پیغمبر حجاب وجود داشته است؟ من می‌گویم که در فضای رسانه عمومی فرصت برای مناظره وجود دارد، اما نمی‌دانم چرا برخی در فضاهای مجازی و یک سویه حرف‌های خود را می‌زنند، اما وقتی به چنین مناظره‌هایی دعوت می‌شوند، از آن دوری می‌کنند.

* حجاب حکم تقریری اسلام است نه تأسیسی
وی ادامه داد: حجاب حکم تقریری اسلام است، نه حکم تاسیسی، بدان معنا که ضرورت حجاب پیش از اسلام نیز وجود داشته است، کما اینکه در کتب عهد عتیق نیز به مساله حجاب، فراوان تاکید شده است، پیش از اسلام به مساله حجاب در دین یهود و مسیحیت نیز تاکید شده است و این مساله تنها مربوط به گذش
ته نیست، بلکه هنوز هم راهبه‌های مسیحی و فتواهایی که در دین یهود وجود دارد، به مساله حجاب تاکید می‌کند.
بام افکن در خصوص گسست میان اعتقاد افراد با ظاهر و پوشش آنها گفت: این امر یک مساله جدید نیست، بلکه در طول تاریخ خواص دیندار بسیار کمتر بودند، اما امروزه با توجه به ابزار رسانه‌ای که وجود دارد، نمود این امر بسیار بیشتر شده است. بی‌حجابی و بی‌بندوباری برای لذت جویی است، مردم گمان می‌کنند دین و فقه سعی دارد انسان‌ها را محدود کرده و از لذت‌ها مرحوم کند، در این بین غربی‌ها عنوان می‌کنند که رسیدن به لذت و دستیابی به آزادی در آنجا وجود دارد. اما نکته اصلی اینجاست که آیا ما با رعایت حجاب از لذت‌ها محروم می‌شویم؟ آیا تفکیک جنسیت‌ها در مدارس و دانشگاه‌ها امر ناپسندی است؟ خداوند متعال انسان را آفریده و برای آن جفتی نیز قرار داده است تا از آن لذت ببرد و داشتن حجاب در جامعه باعث بیشتر شدن لذت جنسی در ازدواج می‌شود. در تمام واجبات و محرمات به همان اندازه که لذت معنوی وجود دارد، خداوند به همان اندازه لذت مادی نیز در آن دستورات قرار داده است.

* تمام مساله حجاب در امر لذت تبیین نمی‌شود
فتحی نیز در بعد اجتماعی حجاب نظرات بام افکن را درست دانست و افزود: آنچه که مسلم است تمام مساله حجاب در امر لذت تبیین نمی‌شود، اما یک بعدی از این مساله مربوط به امر لذت می‌شود. برخی می‌گویند مساله حجاب در کجای قرآن آمده است، باید در جواب این افراد گفت که تمام دین از قرآن گرفته نشده است، بلکه سنت در این میان نقش بسیار مهمی داشته است، با این حال ما در آیاتی اشاراتی که مساله حجاب داریم. همان طور که در اسناد موجود است تا پیش از سال پنجم هجری، آیات حجاب هنوز نازل نشده بود، اما در آن زمان نیز در جامعه برهنگی وجود نداشت، در کتاب حدود حجاب در عصر پیغمبر، مولف آن برخی ویژگی‌های عصر جاهلیت را به زمان پیغمبر نسبت داده است و سعی دارد برخی لغات را با آن جاهلیت تفسیر کند و این امر اشتباه است.
به گفته این کارشناس اولین آیه که برخی از مفسرین آن را در خصوص حجاب مطرح می‌کنند، در سوره مبارکه اعراف است. برخی می‌گویند ما به دیگران به چشم مادری یا خواهری نگاه می‌کنیم، اما باید بگویم که ما در فقه چیزی تحت این عنوان وجود ندارد. قبل از این آیه یک آیه‌ای وجود دارد که در خصوص زنان پیامبر است، که در مورد این آیه شبهه‌ای وجود دارد، چرا که برخی معتقدند این حجاب تنها مخصوص زنان و دختران پیامبر بوده است. در این مورد باید گفت که وجوب مساله حجاب از این آیات گرفته شده است و در آیه ۳۱ سوره نور نیز از جلباب سخن گفته است، که قالب مفسرین مقتعدند جلباب حجابی است که بدن زن را می‌پوشاند، به بیان ساده‌تر مانند مانتو، باید اضافه کنم که الزاما حجاب اسلامی در چادر خلاصه نمی‌شود، بلکه می‌تواند مانتویی باشد که حجم بدن را می‌پوشاند و خمار نیز به معنای مقنعه بلند به کار می‌رود.
وی در ادامه با اشاره به آیه ۳۰ سوره نور که به صورت مفصل در مورد محارم سببی صحبت شده است گفت که در این آیه ابتدا از مردان دعوت می‌شود که چشم هایشان را کنترل کنند و بعد اشاره می‌شود که زنان گردی صورت و مچ دست تا نوک انگشتان را می‌توانند بدون پوشش نگاه دارند و این مساله امری اجماعی در بین فقهاست. در انتهای آیه نیز از فعل امر استفاده می‌شود که فعل امر تاکید بر وجوب دارد، یعنی اگر مجتهد در جایی صیغه امر دید، اصل را بر وجوب و حرمت می‌گذارد، مگر آنکه یک آیه یا روایت دیگری در ترخیص پیدا کند، اما چنین چیزی در خصوص آیات حجاب وجود ندارد.
بام افکن افزود: در شریعت اسلام، اساس معرفت الله است، همه چیز معرفت الهی است. خداوند متعال زاییده نمی‌شود و آنچه از خدا به ذهن ما می‌آید، زاییده ذهن ماست، لذا آنچه در اسلام در باب شناخت خدا بدان تشویق می‌شود، معرفت شهودی است. در بحث معرفت باید دید خدا کجاست؟ خدا بین من و خودم فاصله است، من باید از خودم بگذرم. ما خواسته‌هایی داریم که حیوانی و جسمانی است و خواسته‌هایی داریم که روحانی است، اگر ما همه نفس را در خواسته‌های جسمانی و حیوانی ببریم و به یک قوه متمرکز شویم، آن قوه پررنگ می شود. انسان اگر همه نفس را وارد بحث شهوت کند، از ابعاد دیگر وجود خودش غافل می‌شود و اگر خداوند بحث واجبات و محرمات را قرار داده است، این امور مرزها و قلمرو خداوند است و دلیل اهمیت این مرزها که یکی از آنها حجاب بوده این است که رعایت آنها باعث می‌شود، من از خودم غافل شوم و متوجه حضرت حق شوم. ما یک من الهی داریم، که روح متعالی است که اگر انسان به آن برسد، علاوه بر اینکه عالم ماده و لذت های مادی را دارد، لذت های دیگری را نیز خواهد داشت و خدا ابزاری مانند چشم قلب را به او خواهد داد که در اساس انسان من حقیقی همان من الهی است. روزی انسان بدن خود را در خاک می‌بیند و متوجه می‌شود تمام تلاش ها را برای او کرده است و آنجاست که فکر می‌کند برای خودش چه کرده است؟
بام‌افکن دلیل حجاب زن در هنگام نماز را اینگونه توضیح داد که خداوند به زن می‌گوید این من حیوانی را بپوشان که کم‌کم و در اثر رشد ایمان هم خودت جمال خودت را ببینی و هم من جمال تو را ببینم نه بدن تو را که من بیگانه است. انسان باید از بدن بیگانه بگذرد تا من حقیقی خودش را نشان دهد. در داستان حضرت یوسف یک نکته طلایی آن است که کسی می‌خواهد دام بگذارد تا جوانی را از عرش و مقام الهی به سمت لذت های حیوانی بیاورد، خداوند متعال آن شخص را از مقام به فلاکت و نابینایی می آورد و او را ذلیل می‌کند و از طرف دیگر آن جوان برده را عزیز مصر می کند.
وی ادامه داد: لذا اگر ما به بعد حیوانی جامعه دامن بزنیم، همین امر باعث ذلت آن جامعه و افرادش می‌شود و برعکس اگر به تقویت روحیه معنوی جامعه کمک کنیم، جامعه عزیز شده و به سمت تعالی می‌رود. اگر بعد حیوانی حس کند که چیزی برای آن نگذاشته ایم، این یعنی ما جامعه را به سمت بعد الهی برده ایم.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: از حضرت زهرا پرسیدند بهترین زنان کیست؟ فرمودند «زنی که هیچ مردی آن را ندیده باشد و او هیچ مردی را ندیده باشد». این امر نشدنی است، اما حضرت زهرا می‌خواستند نکته مطلوب را بیان کنند، چون حقایق باطنی در آن صورت متبلور می شود.
فتحی عنوان کرد: برخی آیات نازل شده در خصوص حجاب را تنها برای زنان و دختران پیامبر واجب می‌دانند، اما در علم فقه بعضی از دلایل شرعیه مانند آیات و روایات را داریم و به اینها منصوص عله می‌گوییم، ما با عقلمان نمی توانیم فلسفه حکم شرعی را درک کنیم. اما برخی از آیات و روایات هستند که علت خودشان را بیان کرده‌اند. من معتقدم آیات باب حجاب از نوع اول هستند. در همان آیات ذکر شده به زنان می‌گوید باید پوششی که انتخاب می‌کند به نوعی باشد که زینت‌هایی که استفاده کرده است مشهود نباشد؛ این فرمان الهی است و برای سلامت بشر است.
وی ادامه داد: این آیات در مورد زنان پیغمبر می‌فرماید خیلی رقیق با نامحرم صحبت نکنند، در قلب شخص مرض ایجاد نشود، مگر برای کسانی که زینت‌های مخفی را ‌نمی‌شناسند و یا مشکلاتی دارند که این زینت‌ها را درک نمی‌کنند. یعنی در جامعه ما نباید زنی داشته باشیم که این چنین دیگران را درگیر مرض کند و اختصاصی به زوج‌های پیامبر ندارد.

*حجاب یک حکم اجتماعی است نه مساله فردی
فتحی با بیان اینکه در جامعه برخی با حجاب چادر و آرایش‌های بسیار حضور پیدا می‌کنند گفت: این امر هم نقض غرض بوده و درست نیست.
وی ادامه داد: برخی می‌گویند حجاب یک مساله فردی است، اما باید بدانند که حجاب به هیچ عنوان امری فردی نیست، بلکه حجاب در ماهیت خود یک حکم اجتماعی است.

* عدم واکنش حکومت به بی‌حجابی یعنی تعطیل کردن نهی از منکر
این کارشناس با طرح این پرسش که مساله دیگر این است که آیا برخورد با بد‌حجابی جزو وظایف دولت و حکومت است؟ نیز توضیح داد: من با جدیت می‌گویم بله، چون حجاب مشمول مسائل اجتماعی است، پس یک مساله حکومتی است، البته مراحل و مراتب گوناگونی دارد. برخی نیز عنوان می کنند چرا پیگیر انجام واجبات دیگر مانند نماز نمی شویم؟ در جواب باید گفت این سوال قیاس مع الفارغ است، نماز نخواندن یک منکر مستقل مشهود در جامعه نیست، اما نداشتن حجاب یک منکر مستقل مشهود در جامعه است. پس عدم واکنش حکومت به بی حجابی یعنی تعطیل کردن نهی از منکر، البته اسلام هیچ گاه با خشونت موافق نبوده است.
وی افزود: اجباری بودن حجاب با حفظ احترام و لطافت امری مشهود است که نیاز به یک فرآیند فرهنگی و تربیتی دارد. برخی معتقدند حجاب یک امر شرعی است اما ما در جامعه مشکلات مهمی داریم که در شرعیت به آنها اشاره شده است، چرا اول به آنها نمی‌پردازیم؟ باید گفت که فرض کنید شخصی منکری را مرتکب می‌شود به شخص دیگری بگوید آن منکر مورد نظر را انجام نده، آن شخص می‌گوید خودت در حال انجام آن منکر هستی؛ در اینجا امام خمینی می‌فرمایند که شدیدترین، لطیف ترین و نافذترین روش امر به معروف و نهی ار منکر این است که عامر و ناهی خود لباس معروف به تن کنند و لباس منکر از تن دربیاورند. یعنی شرط امر به معروف و نهی از منکر این نیست که من خودم عامل به آن باشم، می‌توانم نباشم. لذا این دلیل غلط است، این امر مغالطه است. اما بنابر بیان محروم امام خمینی زمینه‌های امر به معروف و نهی از منکر مهم است. ممکن است همان خانم بدحجاب از من که طلبه هستم در نزد خدا مقرب‌تر باشد اما باید بداند کاری که انجام می‌دهد اشتباه است، لذا این مسائل مانند یک پازل است، اگر قطعات را گذاشتیم و دو قطعه نبود نباید باقی قطعات را برداریم، بلکه باید بقیه قطعات را تکمیل کنیم.

* برخی از بدحجابی‌ها عوامل فقهی، دینی و منطقی ندارند بلکه عوامل اجتماعی در پس پرده آن نهفته است
فتحی با بیان اینکه برخی می گویند آنقدر در این چهل سال از حجاب صحبت کرده‌اید که زنان از این مساله دل‌زده شده اند و نباید اینقدر در مورد حجاب صحبت می شد؛ اظهار داشت: اما من می‌گویم این حرف اشتباهی است، اگر این اشکال وارد باشد ما نباید هیچ قانونی داشته باشیم، چون هر قانونی ملازم به قوه قهریه است. ما باید د جامعه عوامل روان شناسانه و جامعه شناسانه را فراهم کنیم، چرا که خیلی از افرادی که بد‌حجاب هستند داعیه مخالف با دین و فقه ندارند. اینها می‌گویند دین اسلام مگر احکام دستگیری مفسد اقتصادی و اختلاسگر ندارد؟ اگر این افراد آزاد هستند یا اسلام مشکل دارد یا اسلام اشتباه اجرا می شود، پس ما نباید مساله حجاب را کمرنگ کنیم بلکه باید تمام احکام سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و… اسلام که حیات بخش جامعه است را در اجتماع پیاده کنیم. چرا که برخی از بدحجابی‌ها عوامل فقهی، دینی و منطقی ندارند بلکه عوامل اجتماعی در پس پرده آن نهفته است.
بام افکن در پایان عنوان کرد: من یک انتقاد بزرگ به خودمان دارم، بنا به آیات قرآن تمام افرادی که نماز نمی خوانند و تا قیامت توبه نمی کنند در قیامت معذب خواهند بود، اما باید بدانیم که مقداری هم تقصیر ما نماز خوان‌هاست که ما قشنگ نماز نخواندیم که آنها کیف کنند و به سمت ما بیایند. گاهی مرد و زن ما که در لباس تدین بوده و ظاهرا متشرع هستند، تخلفاتی دارند که افراد با ایمان ضعیف را از دین زده می‌کند. بحث ما در مورد حجاب بود و ما در مورد آن صحبت کردیم اما اگر قرار باشد اولویت‌ها سنجیده شود، ما اولویت‌های بیشماری جلوتر از مساله حجاب داریم که باید به آنها پرداخته شود. شیطان شش هزار سال عبادت کرد و تنها یک سجده نکرد، خداوند آن شش هزار سال عبادت را هم نیز نپذیرفت.

منبع : فارس