زنان ایران با الهام از تعالیم حماسه آفرین قیام عاشورا و رسالت مهم حضرت زینب کبری سلام الله علیها در هنگام شکل گیری نهضت امام خمینی و اوج گیری این حرکت اسلامی، سهم بزرگی در پیروزی آن ایفا کردند. از هرگونه ایثار، فداکاری و استقامت در این نهضت و دفاع مقدس دریغ نداشته و مشکلات گوناگونی را برای پیش برد اهداف عالی این فروغ فروزان تحمل کردند و آن چنان کارنامه ی زرّینی از خود به یادگار نهادند که امام خمینی فرمودند: «بانوان ایران در این نهضت پیش قدم بودند، مثل بانوان صدر اسلام بودند، نهضت ما به واسطه ی آنان به پیش رفت. شما بانوان ثابت کردید که در صف جلو هستید. مردان ما مرهون شجاعت های شما زنان شیردل هستند (سیمای زن در کلام امام، ۱۳۷۰، ۹۵).»
نقش زنان مجاهد در تجلی مقاومت، ایثار و عمق حماسه آفرینی های دفاع مقدس جاوید ، فراموش نشدنی ، درخور تأمل و شایسته ی تکریم و تحسین است؛ چراکه به قول شهید مطهری، اگر در این گونه مسائل زن ها حضوری فعال داشته باشند، نیروی مردان را چند برابر کرده و قوه ی محرکه ای برای رزمندگان و حماسه آفرینان هستند (مطهری، ۱۳۸۵، ۲۱۰).
بعد از آغاز جنگی نابرابر، قابلیت ها و ظرفیت های مادران و خواهران به لحاظ فکری و عملی برای یک رنگی معنای از خودگذشتگی و ایثارطلبی به نحو شگفت انگیزی آشکار شد و ضمن این که برادران، فرزندان و همسران را مهیای رزم آفرینی می کردند و پشت جبهه را که دچار خلأ عاطفی می گردید ، گرم نگاه می داشتند ، در قالب پرستاران مجروحان جنگی ، امدادرسانی و دفاع از شهرها و روستاها در مقابله با متجاوزان ، بی وقفه ایثارگری نموده و روان های خسته را سرشار از شوق ، ایمان و پایداری می کردند.

جلوه ی شهامت از جنس بانوان سلحشور:
خرمشهر با دست های خالی و تنها با اراده های پولادین جمعی معدود، ۳۴ روز مقاومت کرد و در پایان نه با یک گردان دشمن ، بلکه با هجوم یک لشکر به زانو درآمد . درخشش تاریخی سوم خرداد و حماسه ی آزادی خرمشهر ، آن قدر عظمت و شکوه داشت که باعث شد اسطوره های این شهر در آغازین روزهای دفاع، کم تر به چشم بیایند . در این میان ، نقش مؤثر و شورانگیز زنان مبارز ، در شکل گیری حماسه ی مقاومت، بیش تر پنهان ماند . خرمشهر دو سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ، دختران و زنانی دارد که خالق حماسه های مقدسی باشند که هر انسانی می تواند بر آن افتخار کند . حضور دختر یا زنی مسلمان در رویارویی مستقیم با دشمنی که به هیچ پیمان دینی ، اخلاقی و انسانی پای بند نیست ، بسیار دشوار و خطرآفرین است و همین نکته، دفاع مقدس را از دیگر نبردها ممتاز می کند . تمامی بانوانی که برای دفاع از حیثیت دینی و ملی خود در خرمشهر ماندند ، کاملاً داوطلبانه و به دور از هر گونه اجباری ، این کار را کردند ؛ اما تشکیلاتی در سازمان دهی آن ها مؤثر بود.
یکی از آن ها، مکتب القرآن است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در خرمشهر تأسیس شد. تعداد قابل توجهی از دختران در این مؤسسه، آموزش های اعتقادی و سیاسی را فرامی گرفتند و در اردوهای تفریحی آن شرکت می کردند. با شروع تهاجم بعثی ها، ساختمان مکتب مزبور محلی برای پشتیبانی رزمی سلحشوران گردید. همان زمان و با جهت گیری دفع فتنه ی دشمن، گروهی از جوانان خرمشهری و آبادانی، گروه ابوذر را تأسیس کردند که کانون آن در شهر آبادان بود و جذب و ارسال نیرو و مهمات به خطوط مقدم جبهه از فعالیت های اصلی اش بود. اگرچه اکثر اعضای آن مرد بودند، عده ای از زنان در قالب برنامه های این گروه در نبردها حضور می یافتند. «فاطمه ناهیدی» از آن جمله است. «سهام طاقتی» هم در خاطرات خود به دو دختر اصفهانی اشاره دارد که خود را به خونین شهر رسانیدند و در دفاع از این دیار شرکت کردند که یکی از آنان هنگام انجام وظیفه به شدت مجروح شد (اطلاعات، ۱۳۸۵، ۷).

خواهران در خط مقدم نبرد
بنا به تأکید و توصیه ی فرمانده والامقام سپاه خرمشهر، شهید محمد جهان آرا ، تمامی بانوان آماده ی دفاع از خرمشهر در سپاه و کانون ، آموزش های نظامی را دیدند و با تهاجم دشمن به امور گوناگونی چون : حفاظت از محل استقرار و سنگرها ، حفاظت از مهمات ، جمع آوری و تخلیه ی شهدا و مجروحان ، رسیدگی به زخمی ها ، پرستاری از مجروحان و غیره پرداختند.
یکی از خواهران بسیجی می گوید که صندوق های مهمات بسیار سنگین بودند و مسافت طولانی و حمل آن ها برای زنان بسیار دشوار بود؛ ولی شوق به اسلام و خدمت به انقلاب اسلامی و شور شرایط دفاع و حماسه باعث می شد زنان برای جابه جایی این امکانات احساس سنگینی و فشار نکنند و حتی با دست های خون آلود و زخمی آن ها را جابه جا کنند . خواهران به دلیل کمبود آب و وقت و مسائل امنیتی ، موهای خود را تراشیده بودند و شب ها با چادر، لباس و پوتین می خوابیدند . خطر اسارت در کمین بود . به دلیل کمبود مواد غذایی ، بانوان از نظر جسمی به تحلیل رفته بودند؛ با وجود این ، کمپوت هایی را که جیره ی غذایی شان بود باز می کردند و در دیگی بزرگ می ریختند و با یخ خنک می کردند و برای برادرانی که در خط مقدم بودند ، می فرستادند . یکی از رزمندگان می گوید: «در مزار خرمشهر زن ۶۵ ساله ای را دیدم که سلاحی بر دوش دارد ، گفتم: « مادر چه می کنی؟ » گفت: « دختر و پسرم آن قدر جنگیدند تا شهید شدند و این جا خفته اند ، می روم تا راه شان را ادامه دهم. » هرچه او را منع کردیم نپذیرفت و گفت وظیفه دارم از دینم دفاع کنم و رفت و جنگید تا به شهادت رسید . تا قبل از نبرد تن به تن ، در مسجد جامع شهر، خواهران اجتماع کرده و برای رزمندگان غذای گرم تهیه می کردند . تعدادشان حدود شصت نفر بود و با وجود بارش گلوله های خمپاره ، در صحن مسجد بدون هیچ گونه هراسی از مرگ ، به انجام وظیفه ی خود مشغول بودند . عده ای از خواهران وظیفه ی نگهبانی را برعهده داشتند.
رزمنده ای می گوید: « در نبردهای خیابانی خرمشهر ، دو خواهر با کیف های کمک های اولیه در خط اول جبهه زیر آتش خمپاره ها به زخمی ها کمک می رسانیدند . زمانی که جنگ شدت یافت و ما دشمن را سنگر به سنگر عقب می راندیم ، در اثر انفجار خمپاره چند نفر زخمی شدند . این دو خواهر ، خود را به سنگرها رسانیده و مجروحان را پانسمان کردند و در حین انتقال زخمی ها ، یکی از آن دو زخمی شد ؛ ولی به کار خویش ادامه داد و حتی بعد از رسیدن به بیمارستان ، اجازه ی پانسمان زخم خود را نداد و گفت : « می خواهم اول مجروحان دیگر درمان شوند. » فداکاری آن بانوان ، خستگی چندین ساعت متوالی جنگ را از تن و روح ما بیرون آورد ( آشنایان ناآشنا، ۱۳۷۶، ۱۰۹).»

پارسایان پایدار:
قبل از هجوم سراسری دشمن با توجه به تحرکات مرزی ارتش عراق ، خواهران عضو سپاه خرمشهر که بیشتر کار فرهنگی و تبلیغی می کردند ، شروع به آموزش نظامی کوتاه مدت کردند ؛ اما به علت گسترش جنگ ، آموزش ناتمام ماند . «سکینه خورسی» در این باره گفته است: « فرصتی برای تعلیم نظامی تمام خواهران به وجود نیامد . ناچار شب ها با همان آموزش های مختصر به خط مقدم می رفتیم و دفاع می کردیم . خمپاره از چپ و راست می آمد . ایثار و فداکاری در اوضاع سخت ، اوج می گرفت . به گفته ی برادر «بیگی» مسئول یکی از گروه های رزمنده : « در ماجرای خرمشهر رشادت برخی خواهران حتی از برادران بیش تر بود. »
« شهناز حاجی ‎شاه » که چند روزی مهمان گروه ما بود ، از نظر اخلاق ، شهامت ، عفاف و عزت نفس ، اسوه ای کم نظیر بود . شجاعانه می جنگید و حتی در اوج درگیری ها ، کسی تار مویی از وی ندید و کلامی جز سلام از او نشنید . وقتی برای استراحت به عقب برمی گشتیم ، او به سرعت مشغول آماده کردن غذا می شد . این بانوی مقاوم ، سرانجام به آرزوی خود رسید و در جلو مقرّ همیشگی اش ، مکتب القرآن ، زمانی که آمده بود برای سنگرها غذا ببرد ، همراه با دوست خود « شهناز محمدی » بر اثر اصابت آتش دشمن به شهادت رسید و از برادرش حسین که چند روز بعد به این فوز نایل آمد ، سبقت گرفت. »
« سهام طاقتی » می گوید : « مسئولیت تدارکات جبهه را به ما سپردند . مردم مدام می آمدند و اسلحه می گرفتند. روز دوم اعلام شد به سنگربندی و کوکتل مولوتف نیاز است ؛ بلافاصله عده ای از خواهران برای سنگر سازی بسیج شدند . با اجرای آتش سنگین روی خرمشهر ، خروج خانواده ها از شهر و ضرورت حضور گسترده برای مقابله با دشمن ، از تعداد امدادگران مرد کاسته شد و خواهران میدان دار این فعالیت مشقت آور شدند.»
خواهر دیگری می گوید : «شب ها در سنگرها می خوابیدیم که نمناک بود و مارمولک های زیادی در آن ها دیده می شد . هر کسی وظیفه ی خود را انجام می داد و از مرگ هراسی نداشت و حتی به آن فکر نمی کرد . با تشدید آتش دشمن ، خمپاره ای به محل تقسیم خوار و بار اصابت کرد و همه چیز را به هوا فرستاد . عراقی ها همه جا را زیر آتش توپ و خمپاره گرفتند . از این روی ، اعلام شد خواهران نباید در شهر بمانند که گرفتار متجاوزان بعثی می شوند و چون هر لحظه احتمال اسارت می رفت ، موافقت کردیم برویم ؛ اما قبل از رفتن ، محل غنایمی را که در کمدها و زیر گونی ها مخفی کرده بودیم ، به برادرها گفتیم و از شهر خارج شدیم (فرهنگ ایثار، ۱۳۸۲).»

منابع:

۱. آشنایان ناآشنا(۱۳۷۶)، ج ۳، تهران: کنگره ی نقش زنان در دفاع و امنیت.
۲. روزنامه ی اطلاعات، ۲۱ / ۴ / ۱۳۸۵، ش ۳۳۶۷۴.
۳. سیمای زن در کلام امام خمینی(۱۳۷۰)، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ چهارم.
۴. مطهری، مرتضی(۱۳۸۵)؛ آینده ی انقلاب اسلامی ایران، تهران: صدرا.
۵. نشریه ی فرهنگ و ایثار، ۲۳ / ۲ / ۱۳۸۲، ش۶.