نقش زن در فرهنگ عشایری نقشی تأثیرگذار است که بسیار کم به آن پرداخته شده است؛ زنان در خانواده‌های عشایری بدون هیاهو برای دیده شدن نقش بسیار مهم و برجسته‌ای در صحنه زندگی ایفا می‌کنند؛ به گونه‌ای که به جرأت می‌توان گفت ستون مهم زندگی سخت و پر مشقت خانواده‌های عشایری هستند.
زنان عشایر فراتر از نقش‌های مرسوم زنانه، در جنگ برای دفاع از مرزهای وطن تا جنگ برای اقتصاد کشور گام‌های موثری برداشته‌اند؛ جایگاه و نقشی که آنان در یک زندگی عشایری دارند، آنچنان قوی و مستحکم است که سردار مهدی جمشیدی کارشناس حوزه عشایر و بنیانگذار بسیج جامعه عشایری و مسؤول سابق بسیج جامعه عشایری را بر آن داشت تا در گفت‌وگو با خبرنگار گروه زنان خبرگزاری فارس به تبیین این نقش و به بیان حضور فعال این زنان در جریان مبارزات و دفاع از مرزهای ایران و تلاش‌های‌ آنها برای بهبود اقتصاد بپردازد.
سردار جمشیدی که خود یک عشایرزاده است، می‌گوید: به عنوان کسی که خودم زیر سیاه‌چادر به دنیا آمده‌ام و تا جوانی زندگی کوچ‌رویی عشایری را تجربه کرده‌ام، می‌گویم که به معنای دقیق کلمه در فرهنگ عشایری زن به معنای ستون خانواده شناخته می‌شوند.

*مادرانی که سرلشکر قاسم سلیمانی و سردار محسن رضایی در دامن خود پرورش دادند
وی در ابتدای این گفت‌وگو به نقش تربیتی زنان عشایر پرداخت و گفت: در ابتدای این بحث باید به نقش تربیتی «مادران عشایر» اشاره کنیم که آنان در تربیت فرزندانشان چنان موفق بوده‌اند که یکی از این مادران شخصی به نام سردار «محسن رضایی» را تربیت می‌کند که از فرماندهان بنام جنگ تحمیلی است و مادری دیگر سرلشکر«قاسم سلیمانی» را در دامن خود پرورش می‌دهد، که امروز آمریکا را به زانو درآورده است.
وی ادامه داد: زن در فرهنگ عشایری مسؤول خانواده است و همه مردان عشایری به این نقش واقفند و زن را شریک حقیقی زندگی‌شان می‌دانند و بدون حضور زن در حوزه‌های مختلف اجتماعی و خانوادگی قدمی برنمی‌دارند.

*زن عشایر «نماد اقتصاد مقاومتی» است
به گفته بنیانگذار بسیج جامعه عشایری، در بسیاری از اعصار در جامعه عشایری زنان نه تنها در زندگی روزمره‌شان، در اداره شوهر و فرزندان اقدام می‌کردند که در اداره فضای اجتماعی و جریان سیاسی اجتماعی دوش به دوش مردان نقش‌آفرینی کردند تا جایی که زنی به نام «سردار مریم» در ایل بختیاری، اداره این ایل را بر عهده گرفته است.

سردار جمشیدی، زن در جامعه عشایری را نماد اقتصاد مقاومتی دانست و اظهار داشت: زندگی عشایری روزهای سخت بسیاری دارد و زنان با استقامت تلاش‌شان این زندگی را به بهترین نحو اداره می‌کنند؛ در جامعه عشایری زن بدون توقعی در تلاش برای نقش‌آفرینی در اقتصاد خانواده و حفظ حرمت آن است.

وی افزود: به دلیل سبک زندگی عشایری، تنش‌ها وچالش‌هایی میان آنها به وجود می‌آید که زنان عشایر در تعدیل چالش‌ها و حفظ حرمت خانواده و اقوام، نقش تعیین کننده دارند.
بنیانگذار بسیج جامعه عشایری به نمونه‌هایی از نقش‌آفرینی عشایر در طول تاریخ پرداخت و گفت: جامعه عشایری در طول تاریخ و در همه ادوار تاریخ، فرهنگ عدالت‌خواهی، آزادی‌خواهی، ظلم‌ستیزی را حفظ کرده است و تنها در سه دوره عشایر با حکام سر صلح داشتند. دوره اول مربوط به ورود آریایی‌ها به سرزمین ایران می‌شود. دوره دوم را دوره صفویه معرفی می‌کنند چرا که در این دوره، حکومت شیعی برای اولین بار در کشور شکل گرفت و دوره جمهوری اسلامی آخرین دوره ذکر شده است.
جمشیدی بیان داشت: دوره پهلوی، دوره‌ای است که عشایر بیشترین ستیز را با حکام داشته‌اند و جنگ‌هایی میان حاکم و ایلات عشایری ثبت شده است مثل جنگ ۱۳۰۹ رضا شاه با بویراحمدی‌ها که رضا شاه از آنها شکست خورد و یا در سال ۱۳۴۱ در دوره حکومت محمدرضا شاه پهلوی که باز هم او با بویراحمدی‌ها جنگید و باز هم آنها پیروز شدند. در همه ادوار جنگی زنان دوش به دوش مردان و یا مشوق آنها بودند.

*اولین زن شهید را عشایر تقدیم نظام جمهوری اسلامی کردند
وی با بیان اینکه در نهضت حضرت امام خمینی(ره)، اولین زن شهید را عشایر تقدیم نظام جمهوری اسلامی کردند، اظهار داشت:‌ این زن عشایری به نام شهید «باختر بیگلری» از طایفه لرونفر از استان فارس است.

* ترس در قاموس زن عشایر معنا ندارد
بنیانگذار بسیج جامعه عشایری شهادت باختر بیگلری را اینطور توضیح داد که برخی بزرگان عشایر خدمت آیت‌الله آیت‌اللهی می‌رسند و در خصوص انقلاب اسلامی از او کسب تکلیف می‌کنند. ایشان می‌گوید باید جنگید به هر شکلی ولو اگر امکانات کم باشد. به این ترتیب طایف لرونفر مبارزه را شروع کردند و پس از یک مبارزه خونین به صورت جنگ و گریز در کوه‌ها که ۲۴ ماه طول کشید و رژیم نتوانست از این طریق با آنها مقابله کند، سرهنگی به نام اشرف را اجیر کرده و با لباس روحانی و عمامه به میان عشایر فرستاد. اشرف می‌گوید من از قم آمده و نماینده امام خمینی (ره) هستم و عشایر فریب او را می‌خورند و محل اختفاء‌ مبارزان لو می‌رود. بیگلری می‌بیند جلوی چشمش شوهر و پسرش به شهادت می‌رسند. پس سلاح برداشته و به مبارزه پرداخت و شهید می‌شود.
وی اظهار داشت: در دفاع مقدس وقتی دشمن در غرب کشور به سرپل ذهاب و قصر شیرین می‌رسد شیرزنی به نام «فرنگیس حیدرپور»در شرایطی که طایفه‌اش در جریان مبارزه یا شهید شده بودند و یا به کوه‌ها پناه برده بودند در مقابل دشمن می‌ایستد و چند نفر را اسیر می‌کند.
جمشیدی با اشاره به اینکه تندیس فرنگیس حیدرپور امروز در شهر قصرشیرین به عنوان نماد مقاومت وجود دارد، گفت: اینها نمونه‌هایی هستند که در جلوی چشم ما قرار گرفتند تا بدانیم زنان عشایر در نهضت حضرت امام خمینی و دفاع مقدس چه نقش تاثیرگذاری داشتند.

وی به نقش یک زن عشایر به نام «بی‌بی‌افروز احمدی‌زاده» در حوزه طب سنتی پرداخت و گفت:‌ این زن نزدیک نیم قرن است به روش سنتی درمان می‌کند و در حوزه اقتصاد مقاومتی هم زمانی در جامعه عشایر عنوان کارآفرین‌های نمونه کشوری معرفی شدند.
بنیانگذار بسیج جامعه عشایری به زنی کارآفرین در بویراحمد و در منطقه پاتاوه اشاره کرد و گفت: این زن حدود ۵۰ زن بی‌سرپرست را تحت حمایت قرار داده و در تولید صنایع دستی و گلیم بافی فعال است.

*تقدیم ۱۱۲ زن شهید عشایر در جریان دفاع مقدس
جمشیدی معتقد است: مشوق اصلی مردان عشایر برای مبارزه و دفاع زنان‌شان هستند و همیشه برای حضور در جبهه‌ها پیشقدم بودند. به طوری که ۱۱۲ زن و ۱۰ هزار مرد عشایر در جریان دفاع مقدس به شهادت رسیده‌اند در حالی که جمعیت عشایر تقریبا ۲ و نیم میلیون نفر است.
وی خاطرنشان کرد: بیشترین آمار شهدا نسبت به جمعیت در کشور مربوط به شهدای جامعه عشایری است. تقریبا ۳۰ درصد مردان بالای ۱۴ سال عشایر در دفاع مقدس حضور پیدا کردند که این بالاترین حضور اقشار در دفاع مقدس بوده است.

بنیانگذار بسیج جامعه عشایری با اشاره به سخن مقام معظم رهبری که فرموده‌اند در دفاع مقدس اولین قشر تاثیرگذار جامعه عشایر محسوب می‌شوند، گفت: عشایر با سلاح‌های خود در اولین روزهای دفاع مقدس برای دفاع اعلام آمادگی کردند که به طوری که در غائله کردستان ۴۰۰ برنویی ظرف چند ساعت جلوی مقر سپاه صف کشیدند در حالی که ما تنها به ۲۵ نیرو نیاز داشتیم. این همراهی تا پایان دفاع مقدس ادامه داشت و سیل جمعیت عشایر طالب دفاع از مرزهای ایران روز به روز بیشتر می‌شد.
جمشیدی با اشاره به اینکه در حال حاضر بیش از ۵۰۰ هزار نفر از جمعیت یک و نیم میلیونی عشایر در بسیج سازماندهی شده‌اند، خاطرنشان کرد: ۲۲۰ هزار نفر از این جمعیت مسلح هستند و در طرح تسلیح عشایر سازماندهی شده‌اند.
وی افزود: این افراد با سلاح‌های شخصی خودشان که دارای مجوز است، فعالیت می‌کنند یا سلاح جنگی‌شان را تحویل داده و سلاح برنویی گرفته‌اند و به این ترتیب در شمال شرق و غرب کشور امنیت مرز را برقرار می‌کنند.

*دیدبانان اولیه امنیت کشور
بنیانگذار بسیج جامعه عشایری ادامه داد:‌ از طرفی در سرزمین ایران اسلامی در ۶۰ درصد خاک کشور عشایر به عنوان دیده‌بان اولیه امنیت حضور دارند و این اعتماد بین نظام و عشایر برقرار است.
جمشیدی در پاسخ به این سؤال که چرا عشایر با وجود این اعتماد از اقشار محروم محسوب می‌شوند و آیا بسیج برای رفع محرومیت برنامه‌ای دارد،‌ پاسخ داد: معاونت فرهنگی سپاه در کمیته عشایری و روستایی‌اش برای رفع محرومیت‌ها پیش‌بینی کرد اما باید بدانیم که پیش از انقلاب اسلامی رژیم پهلوی نه تنها اعتمادی به عشایر نداشت بلکه عشایر را از اولین مخالفانش می‌دانست و تمام تلاشش این بود که سلاح را از آنها بگیرد. حتی کشف یک پوکه تیر از عشایر برابر چند سال زندان بود. همه این فشارها برای این اعمال می‌شد که عشایر را از هویت آزادی خواهی و سلحشوری خود دور کند. اما در نظام جمهوری اسلامی می‌بینیم که ۲۲۰ هزار نفر از مردان و زنان عشایر رسماً در طرح تسلیح حضور دارند و برای آمادگی آنها مسابقات تیراندازی برگزار می‌شود.
وی ادامه داد:‌عشایر نظام جمهوری اسلامی را خاستگاه و آرمان خود می‌داند و به همین دلیل خود را پاسدار نظام می‌دانند. حضرت امام خمینی هم بارها فرمودند رژیم پهلوی همانطور که خواست عمامه را از سر روحانیون بردارد می‌خواست سلاح را از عشایر بگیرد.

*تولید ۴۰ درصد از صنایع دستی کشور
بنیانگذار بسیج جامعه عشایری در خصوص خدماتی که جامعه عشایر به کشور ارائه می‌کند به تولیدات دامی سبک که حدود ۲۵ درصد تولیدات کشور را شامل می‌شود ۴ درصد گوشت سنگین، ۴ و نیم درصد کشاورزی و ۴۰ درصد صنایع دستی اشاره کرد و گفت:‌در مؤلفه دفاعی جامعه عشایر به تنهایی حدود ۲۰ لشکر مسلح دارد که به صورت بالفعل آماده است.
جمشیدی ادامه داد: در حال حاضر در دور افتاده‌ترین نقاط کشور با کمک جمهوری اسلامی راه‌های مواصلاتی و دسترسی به شهرها کشیده شده و منابع آب آشامیدنی، برق و تلفن برای عشایر در نظر گرفته شده البته محرومیت‌ها نسبت به سایر اقشار بیشتر است چون مناطق حضور عشایر بسیار وسیع بوده و رساندن خدمات به آنها هزینه‌بر است.

وی با اشاره به اینکه سازمان امور عشایر و سازمان بسیج به دنبال محرومیت‌زدایی از این قشر است، اظهار داشت: همه دستگاه‌های دولتی در شورایی تحت عنوان هیأت اندیشه‌ورز عضو هستند و با کمک گروه‌های جهادی سازماندهی شده برای بهبود زیرساخت‌های مورد نیاز عشایر مثل مدرسه، مسجد،‌راه‌های دسترسی، آبشخورها فعالیت می‌کنند و امیدواریم در سال جاری در زمینه خدمت‌رسانی جهش قابل توجهی داشته باشیم.
بنیانگذار بسیج جامعه عشایری تاکید کرد: با توجه به ظرفیت‌های این قشر می‌توان ۵ درصد به تولید دام‌های کوچک و ۶ درصد به تولیدات کشاورزی آنها افزوده شود.
جمشیدی نبود یک شورای برنامه‌ریز عشایر را از جمله گره‌های فعالیت در حوزه عشایر عنوان کرد و گفت: گره‌هایی که محیط زیست، سازمان جنگل‌ها و یا دیگر دستگاه‌ها برای عشایر به وجود می‌آورد، به جای ظرفیت‌سازی، ظرفیت‌های عشایر را محدود کرده است. برای مثال محل اطراق یا ایل‌راه‌های آنها تبدیل به جاده‌های مواصلاتی شده و این مسئله باعث افزایش تلفات دامی عشایر شده است.
به گفته وی سازمان ثبت اسناد بر اساس منشوری موظف شده ایل‌راه‌های عشایری را ثبت کند. در برخی استان‌ها این کار انجام شده اما چون شورای راهبردی نظارت جدی نداشته است این طرح به سرعت پیش نمی‌رود اگر شکل زندگی عشایری در کشور حفظ شود می‌توانیم با سرمایه‌گذاری بر روی طرح‌های گردشگری در حوزه عشایر بسیار پیشرفت کنیم.
بنیانگذار بسیج جامعه عشایری ادامه داد: به عقیده من بهترین روش جذب گردشگر تجربه زندگی عشایری است که هم طبیعت در آن وجود دارد هم سبک زندگی عشایری برای گردشگران بسیار جذاب است.

* عشایر هیچ گاه خزان زندگی را ندیدند
جمشیدی در پاسخ به این سؤال که با توجه به محدودیت‌های به وجود آمده در زندگی عشایری آیا این سبک زندگی را رو به زوال می‌بینید، گفت:‌ بر اساس مطالعاتی که انجام داده است از زمانی که جمعیت ایران حدود ۲۰ میلیون بوده تا امروز که روش‌های مختلفی سعی شده عشایر را یک جا نشین کنند چه در زمان پهلوی، چه در زمان جمهوری سلامی که بعضی تکنوکرات‌ها در جامعه برنامه‌ریزان ارشد کشور قرار گرفتند اما در همه این ادوار جمعیت ۲ و نیم میلیونی عشایر حفظ شده یعنی این زندگی آنقدر جذابیت داشته که هیچ گاه رو به زوال نرفته علیرغم همه محدودیت‌ها حتی خشکسالی ۱۰ سال گذشته هم که زندگی را برای عشایر خیلی سخت کرد نتوانست از جمعیت آنها بکاهد.
وی افزود:‌در واقع این نوع زندگی، زندگی با الگوی اقتصاد مقاومتی است که با ورود محددیت‌ها و فشارها به راه خود ادامه می‌دهد.

بنیانگذار بسیج جامعه عشایری یادآور شد: در سرشماری سال ۱۳۸۵ جمعیت عشایر کوچ‌رو را یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر اعلام کردند اما با تعریف عشایر سه شکل کوچ‌رو، معیشت از طریق دامداری و وابستگی به ایل ما جمعیت عشایر را دو و نیم میلیون نفر اعلام می‌کنیم چرا که زندگی عشایر را یک فرهنگ می‌دانیم که ممکن است کوچ‌رو هم نباشند ولی فرهنگ عشیره‌ای خود را حفظ کنند.
جمشیدی افزود:‌این دو و نیم میلیون نفر در ۱۰۱ ایل با ۵۴۰ طایفه سرشماری شدند که به لحاظ پراکندگی جمعیتی بیشترین جمعیت عشایر در استان فارس، زندگی می‌کنند.

منبع : فارس